Wykonanie przydomowej oczyszczalni ścieków na terenach pozbawionych dostępu do kanalizacji sanitarnej wymaga podjęcia kilku działań i decyzji związanych z: procedurą prawną, zabezpieczeniem finansowania oczyszczalni oraz wyborem urządzeń i technologii oczyszczania ścieków. Artykuł omawia kolejne etapy budowy, wskazuje ewentualne źródła finansowania oraz prezentuje najpopularniejsze metody oczyszczania, z uwzględnieniem rozwiązań oferowanych przez firmę Pipelife.

Pierwszym krokiem poprzedzającym wykonanie przydomowej oczyszczalni ścieków jest spełnienie wszystkich wymagań formalno-prawnych wynikających z obowiązujących przepisów.

Zagospodarowanie ścieków

Przede wszystkim należy sprawdzić, jakie są możliwości zagospodarowania ścieków. W tym celu trzeba się udać do odpowiedniego wydziału w urzędzie gminy, który w praktyce reprezentuje organ administracji odpowiedzialny za wydanie decyzji o warunkach zabudowy (wójt, burmistrz, prezydent miasta). W zależności od organizacji gminy jest to wydział architektury, urbanistyki, geodezji albo planowania przestrzennego. W Warszawie jest to dzielnicowa delegatura biura Naczelnego Architekta Miasta. Dla terenów, na których nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP), wydawana jest decyzja o warunkach zabudowy (DWZ, potocznie nazywana wuzetką). Jest to decyzja lokalna, ustalająca warunki zabudowy i określająca m.in. rozwiązanie sposobu zagospodarowania ścieków. Decyzja ta zastąpiła w 2004 r. decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. W praktyce dla większości terenów nie ustanowiono planów i organy administracji muszą wydawać decyzje o warunkach zabudowy, co może prowadzić do wydłużania procesu budowlanego.
W decyzji o warunkach zabudowy powinien być zapis o odprowadzeniu ścieków do przydomowej oczyszczalni ścieków lub zbiornika bezodpływowego, jeżeli nie ma dostępu do sieci kanalizacyjnej.

Lokalizacja przydomowej oczyszczalni ścieków

Pozwolenie na budowę

Budowa przydomowej oczyszczalni ścieków o przepustowości do 7,50 m³/d nie wymaga pozwolenia na budowę i podlega obowiązkowi zgłoszenia budowlanego (art. 29., punkt 1, ustęp 3. oraz art. 30, Ustawa Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 z późniejszymi zmianami). Inwestor składa zgłoszenie we właściwym organie administracji architektoniczno-budowlanej (u starosty lub wojewody). W zgłoszeniu należy określić:
• rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót budowlanych,
• termin ich rozpoczęcia,
• oświadczenie o prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane,
• w zależności od potrzeb, szkice lub rysunki i inne pozwolenia, uzgodnienia i opinie wymagane odrębnymi przepisami (art. 30 ust. 2 ustawy – Prawo budowlane). Najczęściej będzie to:
– mapka do celów projektowych z lokalizacją urządzeń (mapkę można otrzymać w wydziale geodezyjnym),
– projekt techniczny urządzeń – mogą to być materiały firmy (np. typowy projekt zaadaptowany do istniejących warunków przez projektanta),
– w przypadku konieczności wykonania zasilającej instalacji elektrycznej (trójfazowej) – projekt podpisany przez uprawnionego elektryka,
– jeśli wymagane – pozwolenie wodnoprawne.

Pozwolenie wodnoprawne
Należy jednak pamiętać, że zgodnie z ustawą Prawo Wodne (z 18 lipca 2001 r. Dz. U. z 2001 r., Nr 115, poz. 1229 z późn. zm.), nie jest wymagane pozwolenie wodnoprawne przy wprowadzeniu do ziemi lub do wód oczyszczonych ścieków stanowiących własność właściciela gruntu, jeżeli ich łączna ilość nie przekracza 5 m3/dobę (tzw. zwykłe korzystanie z wody). W praktyce oznacza to, że jeżeli występują grunty przepuszczalne oraz liczba osób korzystających z oczyszczalni wynosi do około 30 (przy założeniu zużycia wody 150 dm³/osobę), nie jest wymagane pozwolenie wodnoprawne.
W przypadku występowania gruntów nieprzepuszczalnych, uniemożliwiających wprowadzenie oczyszczonych ścieków do gruntu na terenie inwestora, ścieki mogą być wprowadzone do np. rowu melioracyjnego. Budowa samego wylotu wymaga jednak uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (według prawa wodnego jest to urządzenie wodne).

Pionowy filtr piaskowy

Inne warunki
W opisie przyjętego rozwiązania powinna być zawarta informacja o zgodności wyrobu z normą lub aprobatą techniczną IOŚ (Instytutu Ochrony Środowiska), potwierdzająca, że rozwiązanie będzie proekologiczne. W opisie urządzeń powinna być informacja o planowanym sposobie usuwania osadów oraz ewentualnie warunki serwisowania.
Zgłoszenia należy dokonać przed terminem zamierzonego rozpoczęcia robót budowlanych. Do wykonywania robót budowlanych można przystąpić, jeżeli w terminie 30 dni od dnia doręczenia inwestor nie otrzyma żadnego dokumentu (wniosku o uzupełnienie dokumentów lub sprzeciwu). Do rozpoczęcia prac należy przystąpić najpóźniej w ciągu 2 lat.

Brak zgody na budowę oczyszczalni

Czasami zdarza się, że inwestor otrzymuje informacje o konieczności budowy zbiornika bezodpływowego, ponieważ w planach przewiduje się budowę sieci sanitarnej. Najczęściej jednak nie wiadomo, za ile lat zostanie ona wybudowana lub jest to bardzo odległy termin (często powyżej 5, 10 lat). Z punktu widzenia prawa budowlanego oba rozwiązania są równoprawne (oczyszczalnia i zbiornik bezodpływowy), dlatego też przy tak odległych terminach można odwołać się od decyzji. Należy wspomnieć, że koszt wywozu ścieków ze zbiornika dla rodziny 4-osobowej wynosi około 2400 zł/rok i po 5 latach kwota ta sumuje się do 12 000 zł, a po 10 latach do 24 000 zł. W takiej sytuacji najbardziej ekonomiczna jest budowa oczyszczalni. Po wybudowaniu sieci kanalizacji sanitarnej powinno nastąpić przełączenie ze zbiornika lub oczyszczalni do sieci kanalizacyjnej.

Instalacja oczyszczalni w gruntach chłonnych

Urzędy i instytucje wspierające

W wielu gminach budowa przydomowych oczyszczalni jest wspierana przez lokalne budżety oraz wiele instytucji. Dzięki temu likwidowane są stare betonowe zbiorniki „bezodpływowe”, a wspierane proekologiczne rozwiązania.
Instytucje wspierające budowę oczyszczalni to:
• Urzędy Gmin oraz Wojewódzkie,
• Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
• Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
• Bank Ochrony Środowiska (kredyt preferencyjny do wysokości 60% inwestycji),
• Fundacja Wspomagająca Zaopatrzenie Wsi w Wodę (do 50% inwestycji, w tym połowa w formie bezzwrotnej dotacji, połowa w formie niskooprocentowanego kredytu),
• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
• Program PHARE,
• Biura programu UNEP/WHO, Oceny Skutków Działań w Środowisku,
• Ośrodki Doradztwa Rolniczego.

Wybór sposobu oczyszczania ścieków

Główne metody oczyszczania / typy oczyszczalni ścieków to:
• oczyszczalnia ścieków z drenażem rozsączającym (lub alternatywnie studnią chłonną),
• oczyszczalnia ścieków hydrobotaniczna, gruntowo-roślinna,
• oczyszczalnia ścieków z osadem czynnym,
• oczyszczalnia ścieków ze złożem (zraszanym – niskoobciążone, spłukiwane – wysokoobciążone).
Każda z powyższych metod ma swoje zalety i wady. Poniżej przedstawiono najbardziej popularne i najczęściej wykorzystywane sposoby oczyszczania.

Instalacja oczyszczalni w gruntach nieprzepuszczalnych

Oczyszczalnia z drenażem rozsączającym

Oczyszczalnia ścieków z drenażem rozsączającym to metoda najtańsza, wykorzystująca naturalny beztlenowy wstępny proces oczyszczania w zbiorniku oraz tlenowe biologiczne doczyszczenie w złożu filtracyjnym (kamień płukany 12-24 lub
16-32 mm). Metoda ta oferuje stosunkowo wysoki stopień redukcji zanieczyszczeń łatwo rozkładalnych BZT5, zawiesin oraz bakterii coli (> 99%), po przejściu przez złoże filtracyjne i warstwę gruntu 1,5 m. Oczyszczalnia tego typu wymaga bardzo małej ilości prac związanych z eksploatacją (wywóz osadów raz w roku, zaleca się dwa razy w roku płukanie przewodów drenarskich, dawkowanie biopreparatów przy rozruchu i niskich temperaturach).
Główne ograniczenia to:
• wymagane grunty przepuszczalne do rozsączania, odległość do wody gruntowej powinna wynosić minimum 1,5 m, w gruntach nieprzepuszczalnych istnieje możliwość wymiany gruntu i zastosowania filtra piaskowego (większe nakłady inwestycyjne), jednak obok musi istnieć inny odbiornik ścieków, np. rów melioracyjny,
• konieczność posiadania odpowiedniego miejsca na ułożenie drenażu i wyłączenie go spod zabudowy,
• rozwiązanie odpowiednie dla małej ilości ścieków (do 15 osób),
• konieczność wymiany złoża filtracyjnego po zakolmatowaniu (do około 20 lat),
• przy odprowadzeniu ścieków do wody, np. ciek, jezioro (w gruntach nieprzepuszczalnych) wymagane jest dalsze biologiczne podczyszczenie ścieków z usunięciem biogenów (Nog., P).
Trzykomorowa oczyszczalnia Pipelife
W Polsce przy odprowadzeniu ścieków do gruntu przy przepływie do 5 m3/d obowiązuje limit minimum 50% redukcji zawiesin ogólnych oraz minimum 90% przy odprowadzeniu ścieków do wód (jezioro lub dopływ). Niektóre konstrukcje osadników mogą zapewnić wysoki stopień redukcji zawiesin. Przykładowo dla oczyszczalni trzykomorowej Pipelife na odpływie z osadnika wyposażonego w filtr zawartość zanieczyszczeń wynosi średnio 0,86 g i jest ponad 5-krotnie niższa niż dopuszczalna w Szwecji (maksymalnie 5 g). Oznacza to, że redukcja zawiesin w badaniu według PN-EN 12566-1/A1 [2] wynosi ponad 99% i znacznie przekracza obowiązujące w Polsce przepisy.

Oczyszczalnia z osadem czynnym

Oczyszczalnie oparte na osadzie czynnym, np. reaktory SBR (Sequencing Batch Reactor) zapewniają uzyskanie wysokiego stopnia redukcji zanieczyszczeń, w zamkniętych urządzeniach. Mogą być dodatkowo wyposażone w urządzenie do chemicznego strącania fosforu. Tego typu oczyszczalnie są mniej wrażliwe na przeciążenia w stosunku do złóż, mniej wrażliwe na temperaturę (w temperaturze 10oC efektywność oczyszczania na złożach wynosi około 60%), pozwalają oczyszczać duże ilości ścieków.
Do ograniczeń w tym przypadku należą:
• wyższe koszty oczyszczania (zużycie energii, serwis urządzeń i ich wymiana),
• konieczność mechanicznego napowietrzania powierzchniowego lub sprężonym powietrzem,
• wymagany specjalistyczny serwis urządzeń mechanicznych i elektrycznych,
• konieczność zapewnienia stałego dopływu ścieków.
Ścieki przechodzące proces oczyszczania w takich oczyszczalniach mogą być wprowadzane do gruntu poprzez drenaż, studnie chłonne lub bezpośrednio do wody. W ostatnim przypadku redukcja zanieczyszczeń musi być zgodna z rozporządzeniem [1] dla oczyszczalni o RLM od 2.000 do 9.999.

Karol Marzejon
Autor pracuje jako product manager
w firmie Pipelife Polska

Bibliografia
[1] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r., w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984).
[2] Instytut SP Sveriges, EN 12566-1/A1.